Département de langue et Culture Amazighes

Permanent URI for this collection

Browse

Recent Submissions

Now showing 1 - 20 of 1157
  • Item
    Amyeḍres di tmedyazt n Maɛtub Lwennas
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) AMROUNI Kenza; AIT BELKACEM Lisa
    Di tazwara n leqdic-nteɣ i yellan d amyeḍres deg tmedyazt n Maɛtub Lwennas nemmeslay-d ɣef tmedyazt s umata d wayen icudden ɣur-s seg-s nebder-d annawen-ines, nefka tabadut i umedyaz, d tezlit. Syin akin newwi-d awal ɣef cwit si tudert n Maɛtub Lwennas d tarrayt-ines di ccna s webdar n tesfifin i d-yessufeɣ seg imi yebda almi i yekfa, s yedlisen i yettwarun fell-as imi yettunaḥsab d azamul n tmetti d tebɣest. Deg ixef-agi nufa-d ameccwar-is ɣezzif yerna yuɣ amdiq di tmetti. Newwi-d awal s umata ɣef tmiḍrant tamaynut deg uzɣan aseklan: Amyeḍres. Nefka-d kra n tbadutin i d-yellan ilmend n kra n yinagmayen am « Genette », « Barthes », « Salhi » syin akin nemmesla-y-d ɣef uẓar n umyeḍres d taggayin-is ar taggara nebder-d assaɣen-ines. Ma deg wayen icuden ɣer tesledt nesban-d annaw i yessemres Maɛtub Lwennas deg umyeḍres i d-yellan d tabdert n yinzan. Imi di yal tikelt yessemras-it s talɣa temxallaf ɣeftinna uqbel-is akken ad iḥareb ɣef lqaleb n usefru-s, imi di yal tikelt inzi-nni yettwehhi ar kra neɣ yessemras-it akken ad d-yessban anamek n tseddart-nni i deg t-yessemres. Ɣer taggara ad d-nini amyeḍres maci d asentel i sehlen i leqdic acku yeḥwaǧ timusniwin aṭas ɣef aya i nezgel aṭas n temsal, ladɣa di tmedyazt n Maɛtub Lwennas imi d tamesbaɣurt yerna seg inaẓuren imeqqranen di ccna n teqbaylit ad d-nini amyeḍres ur yeḥbis ara kan deg tebdert di tmedyazt-is llan wasssaɣen nniḍen maca nekkni nefren tabdert imi drus maḍi n yimedyazen i yessemrasen inzan am wakken i ten-yessemres Maɛtub Lwennas yelha win ara inadin fell-asen ad yexdem ugar n wayen i nexdem nekkenti, daɣen awufan lukan tazrawt-nneɣ ur tettɣimi ara di ṭṭerf, ad tt-sqedcen yinelmaden i wakken ad kemlen inadiyen neɣ adxedmen xir n wayen i nexdem.
  • Item
    Etude lexicale des toponymes de la région Makouda
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) BENETTOUMI Kenza
    Asentel-iw wwiɣ-t-id ɣef yismawen n yidgan n yiwet n tmenaḍt gar n temnaḍin n tizi-Uzzu taɣiwant n Makuda. Deg tazwara xedmeɣ anadi-inu deg wannar, fɣeɣ ɣer wannar, andi id jemɛaɣ ammud-iw. Steqssaɣ imezdaɣ n temnaḍt-agi ɣef yismawen n tuddar d yidgan yellan dinna d yinumak -ines. Aktay-iw yebḍa d iḥricen : Aḥric amezwaru fkiɣ-d tabadut sumata, anda id nesefhem asentel -agi inu, fkiɣ-d isteqsiyen ɣef waya ara ad areɣ ɣer taggara n uktay-agi. -Anta tutlayt yemyaɣlaben deg temnaḍt-agi? -Dacu-t talɣa d yinumak n yismawen-agi? Iwakken ad nerr tiririt ilaqen ɣef isteqsiyen-agi yessefk fell-aɣ ad nefk kra n turdiwin: Tutlayin-agi deg-s kraḍ: tamaziɣt, taɛrabt, tafransist. Tulmisin n yisem n yidgan-agi n temnaḍt n Makuda nfer tamawt akken llan yismawen Iḥerfiyen wiyaḍ d uddisen. Aḥric wis sin nexdem deg-s tasleḍt talɣawant anda id meslayeɣ ɣef yisem d tmitar-is tigjdnin (Tawsit, addad, asuddim, asudes). Aḥric wis kraḍ deg-s tasleḍt tasnamkayt nekkes-d aẓar n yal awal nefka-d inumak-nsen Sɣur amawal n DALLET d yimesulɣa nesteqssa. Ɣer taggara n tesledt-agi nessaweḍ ad nini d akken llan yismawen n yidgan semman-asen ɣer Tiliwa, taɛwinin, timedwa, icarfan, idurar, imɣan…
  • Item
    Les projets d’émigration chez les convertis chrétiens des villages des Ait Bouaddou en Kabylie (Algérie).
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) HAMMAR Thilleli
    Deg leqdic-agi, ad d-nessenqed tamsalt yeεnan abeddel n ddin akked wayen yeǧǧan iqbayliyen yuɣalen d imasiḥiyen ad inigen seg tudrin n Ait Bouadou. Deg tazwara, ad d-nmuqel tamsalt yeεnan abeddel liman deg temnaḍt-agi, akked umezruy n umussu imbecceṛ i d-yennulfan deg’s. Ad d-nesbeggen amek igefka aẓar umussu-agi rnu yennerna gar imezdeɣ n tɣiwant-a. Syin, nerr-ad tamuɣli-nneɣ ɣef tuddsa akked inejmuεen n leεbada deg temnaḍt-agi, ladɣa deg yiwet n tallit anda ɣelqen xilla n Timezgida di tmurt n leqbayel. nessenqed-ed amek wigi yuɣalen d imasiḥiyen ṭṭfen di teflest-nsen ɣas akken llan wuguren-agi, imi aṭas n tikwal ttnejmaεen beṛṛa i lqanun neɣ s tufra. Syin, nerr-ad tamuɣli-nneɣ ɣer tikti n yinig. nsekn-ed amek asenfaṛ-a i d-iban ger iqbayliyen, , yuɣalen d imasiḥiyen, ladɣa imasiḥiyen n tudrin nat Buwaddu, mi ara nwali acu i ten-idemmren ad ǧǧen tamnaḍt-nsen. nesfahm-ed ttawilat i sqedcen iwakken ad yeḍru usenfaṛ-agi n yinig. Gar ttawilt-a nufa-d azal n uẓeṭṭa n tmetti akked wid i d-yefkan afus n lemεawna iwakken ad yeḍṛu usenfaṛ-agi n yinig
  • Item
    Amkan n tefɣal yettwarun s teqbaylit n Kamel Benṭaḥa d Ḥamza Ɛmaruc
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) AIT MEDJBER Dihia; AMARNI Thiziri
    Di tazwara newwi-d awal ɣef tsekla n yigerdan s umata;nefka-as tabadut yemxallafen imi yal yiwen amek i tt-yessegza;syin akin nuɣal newwi-d awal ɣef wayen yerzan tiwsatin n tsekla-agi;nefka-d tabadut i yal yiwet deg-sent;syin nessgza-d tasekla n yigerdan yettwarun n teqbaylit d tewsatin-is;d wayen icudden meṛṛa ɣer-s;akken nuɣal nekcem deg usentel-nneɣ tifɣal;tefka-d tabadut-ines;amezruy-ines d wayen icudden ɣer-s;d wayen yettwarun n tefɣal di tsekla taqbaylit. Tifɣal d tawsit tamaynut n tsekla;yessekcem-it Kamel Benṭaḥa s annar yellan d ilem;tamaziɣt-nneɣ d acu id-aɣ-tt-ijemɛen zik d tiyemmatin d setti-neɣ mi ara d- nezzi i lkanun d nutenti iɣ-ijemɛen s tmucuha iɣ-d-ḥekkun;dɣa yenna-as ass-a ad t-id-nerr d adlis;ɣef waya tawsit-agi akken nwala dayen id-yefrurin si timawit d teḥkayin yellan zik s timawit;rrantent- id ɣer tira s uɣanib-nniḍen;daya i yexdem Kamel Benṭaḥa yeddem-d tiḥkayin yellan zik ibeddel-asent tawsit s uɣanib-ines yerra-tent d tifɣal;ula dayen id-yesnulfa s ɣer-s dayen i yellan zik ; dayen icudden ɣer umezruy-nneɣ. Syin akin;ayen yeɛnan tasuqqilt n tefɣal-agii yexdem umsuqqel Ḥamza ɛmaruc di snat n tefɣal ines ;iwumi isemma “ Aɣerrabu ugafa” “Astewrew n cciṭan”; negza-tent nessaweḍ nufa-d belli tifɣal-agi d tasuqqilt n teḥkayt;imi yegza taḥkayt-nni;ssakin yurar s wawalen akken i-as-yehwa;acku yezra d acu id -anamek n teḥkayt-nni di tazwara;taɣawsa tagejdit mi ara yili unamek iban;yewwi-d taḥkayt si tutlayin -nniḍen;yerra-ten-id ɣer teqbaylit d tifɣal. Ɣer taggara nessaweḍ nufa-d belli tifɣal yettwarun s teqbaylit di tsekla taqbaylit tettuneḥsab d taẓuṛi tis tẓa;tesɛa azal ameqqran am tewsatin-nniḍen;imi seg-sent ara d-teflali teḥkayt;ad iban lsas-is;ad iban unamek-is;xas ulamma d ṣṣenf amaynut di tsekla taqbaylit lamaɛna azal-isd ameqqran ladɣa i yigedan;s yes-sent ad yessaweḍ ad yissin aṭas n leḥwayeǧn tmurt-nneɣ;amezruy;ansayen... ad yaf d acu ara yelmed akken daɣen ur tettruḥu ara tutlaytnneɣ.
  • Item
    Population de Helouane a ain zaouia : déplacement, installation et rapport au village natal
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) TRACHI Chahinez; CHIOUKH Melissa
    Akatay nneɣ yella-d ɣef Taẓrawt tiṭnugrafit ɣef twaculin n taddart n Helwan iyettidiren deg taddart n ɛin zawiya Anid-agi -ntaɣ yeqqen ɣer weḥric n tsnalast aked umezruy.S tarrayin n tusniwin-a aneɛreḍ ad-nesfhem amek-d-ṛuḥent twacul n taddart n Ḥelwan ɣer Ɛin zawiya, di lawan-nni n traḍ taɣennawt. ❖ Aḥric amezwaru (1):(Akatar asnarray) Deg uḥric-agi neɛreḍ ad nemmel tarrayin i neḍfer di teẓrawt-agi akken ad nawi tilɣa yellan di leqdic-nneɣ, nebder-d tisnnarayin n unadi iwakken ad nwali ad nefren ayen ilaqen i leqdic-nneɣ. Di tazwara nejemɛed isallen ilaqen sɣur ṭamen n taddart n Ḥelwan akked ṭamen n tejmaɛt n Ḥelwan n ɛin zawiya, sɣur daɣen imezdaɣ akked imḍebren n tɣiwant n ɛin zawiya akked tɣiwant n Bunuḥ (At smaɛel). Nnuda-d ɣef yidlisen id yeḥkan ɣef tɣiwanin –agi. ❖ Aḥric wis sin(2): Deg uḥric-agi nemeslay-d ɣef umezruy n tɣiwant n ɛin zawiya send n temḥarsa,di tallit n temḥarsa akked seld n temḥarsa ,nuls-d daɣen ɣef umezruy n imezdaɣ n taddart n Bumahni idiruḥen seg tɣiwant n meɛatqa . Syin akin negred ixef n trakkalt n tɣiwant n Ɛin Zawiya d umḍan n imezdaɣ-is, nsekn-d daɣen imɣan, iɣersiwen d isekla i tesɛa. Nemeslay-d deg yixef-agi daɣen ɣef yidles n tmaziɣt, tadamsa akked luzinat, addal (dabbax uḍar) yellan di ɛin zawiya. ❖ Aḥric wis kraḍ(3): Deg uḥric-agi newwi-d awal ɣef yixef n trakkalt d umḍan n imezdaɣ n taddart n Ḥelwan i d- yezgan deg lɛerc n wat smaɛel ,deg tɣiwant n Bunuḥ , nmeslay-d ɣef tizi ujeɛbub i dyezgan srid ɣer ugezdu n Tubiret d amkan icebḥen yettwasnen s waṭas di tuddar n leqbayel ,neḥkad daɣen ɣef tlawin ixeddmen talaxt di taddart ,syin akkin ngelm-d ɣef ucennay n taddart «kamal Aḥelwan » yettwasnen s umata .Syin akkin negelm-d amek i-d-ṛuhen-t twaculin n taddart n Ḥelwan mi tefra lgirra ɣer tɣiwant n Ɛin Zawiya (Amezruy n taddart n Ḥelwan). Ɣer taggara nmeslay-d ɣef timental n tdamsa akked tfellaḥt d tterbegga n iɣersiwen (lmal, ulli,) acku d anect-agi i d lsas n temɛict-nsen. ❖ Aḥric wis ukkuẓ (4) : Deg uḥric-agi newwi-d daɣen awal ɣef yixef n trakkalt d umḍan n twaculin n Ḥelwan yettidirin di tɣiwant n Ɛin zawiya, neɛreḍ nessfahm-d amek igan ixxamen iqdimen i-sendeǧǧa fṛansa akked ixxamen ijdiden i-d vnan yimezdaɣ n taddart-agi, naɛreḍ ad nessefhem amek ttidirent twaculin n Ḥelwan di Ɛin Zawiya. nemmeslay-d ɣef wassaɣ akked taḍawla ger twaculin –a, syin akkin nmeslay-d ɣef tejmaɛit ḥkand kra n ṭwamen amek id ttilin leqwanen d wamek ixeddmen tajmaɛt deg taddart n Ɛin zawiya , nessfahm-d amek ixeddmen yimezdaɣ n taddart tiwizi deg taddart aked tmeqbart di ɛin zawiya, syin akin nemmeslay-d ɣef yedles d waddal yettewasnen s waṭas di taddart –agi. Ɣer taggara nemmeslay-d ɣef uxeddim n yimezdaɣ yellan deg taddart-agi di ɛin zawiya. ❖ Aḥric wis semmus (5): Deg uḥric-agi nesbeggen-d assaɣen i sɛan-t twaculin-a d taddart-nsent tanaṣlit .Di tazwara nemmeslay-d ɣef wassaɣ yellan ger twaculin-a akked wassaɣ n tejmaɛit n Ḥelwan di Ɛin zawiya d tejmaɛit n taddart tanaṣlit. Syin akkin nemmeslay-d ɣef lemɛawna, timaɣriwin, ljanazat id yettilin ger yimezdaɣ-agi. neḥkad-d daɣen amek ixeddmen timecreṭ di taddart n Ḥelwan , syin akkin nmesla-d ɣef twaculin id yettruḥun i wakken ad xedmen tafllaḥt aked ulqaḍ uzemur di Ḥelwan akked wid yesnuzun d wid yettaɣen timura ger imezdaɣ-agi n taddart , ɣer taggara nmeslay-d ɣef ixxamen iqdimen n taddart id ǧgan imezdaɣ i-d- iruḥen ɣer Ɛin Zawiya .
  • Item
    Essai de réalisation d’une terminologie sportif en tamazight
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) SLIMANI Nabila; TAMADART Sarah
    Tazrawt-a tettmeslay-d ɣef usnerni n wawalen n waddal s Tmaziɣt, d tutlayt i yellan deg usnerni s lekmal-is, i d-yettqabalen iɣeblan n tmudemt tamaynut deg wakud ideg teqqim tettkemmil deg tgemmi-ines. Asenfar-a yebna ɣef tezrawt n yiberdan n tutlayt, gar-asen tutlayt tujjya, imeslayen, tasekla tamaynut d ussemres n wawalen, akken ad d-yessumer amawal n waddal yettwasqedcen s tidet deg wennar s tutlayt n tmaziɣt. Aḥric n tesnilest yettnadi ɣef tmuɣliwin tigejdanin n tesniremt(terminologie) d tesniremt tamaynut, yerna yesskanay-d azal n tutlayin timaynutin deg usnefli n tesniremt timaynutin. Tiẓri-ayi tesskanay-d belli, deg tmenḍawt n tussna d waddal, asnerni n wawalen d ayen ilaqen i uɛiwen n tɣawsiwin d teknolojiyin timaynutin. Imeẓla n usnulfu n yimeslayen, am usseqdec n yimeslayen, asuqel, asnulfu n yimeslayen imaynuten d usnerni n tmesliwt, d ayen yesɛan azal akken ad temhez tutlayt.
  • Item
    Tasleḍt n yiwudam deg wungal "Leɣruṛ n ṭṭmeɛ" n Sadek AMIRAT
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) MERBOUTI Hayat; MOHAMMEDI Amal
    Tazrawt i nga asentel-is d taṣleḍt n yiwudam deg ungal n Sadek AMIRAT, axeddim-a nebḍa-t ɣef sin n yixfawen, ixef amezwaru yettmeslay-d ɣef tewsit n wungal s umata, nefka-d deg-s akk tibadutin n ungal, syin ɣer-s nehder-d s telqay ɣef umezruy aqbayli d melmi idyeffeɣ wungal amenzu, d umyaru aqbayli yuran s tmaziɣt, amek tennarna tuɣal seg timawit ɣer tira. Nufa aṭas n wungalen yettwarun s teqbaylit, yal tallit tesεa imyura-s, daɣen ddeqs n wungalen i yettwasuqlen ɣer tmaziɣt , syin newwi-d awal ɣef wungal unti nebder-d akk timyura tiqbayliyin, deg taggara n yixef nefka-d kra n tulmisin yesεa wungal aqbayli. Ihi ad nuɣal ɣer yixef wis sin iwumi nsemma taṣleḍt n yiwudam,deg-s nefka-d tibadutin n uwadem, imi deg ungal «Leɣruṛ n ṭṭmeε», amaru yefka azal meqqren i yiwudam,nemmeslay-d ɣef umgired yellan gar uwadem d umdan, nefka-d iḥricen n wungal. Nessaweḍ ad nexdem taṣleḍt i yiwudam yellan deg ungal, nekkes-iten-id akk akken ten-id-yebder umaru seg tazwara armi d taggara, nessaweḍ daɣen ad nefreq gar yiwudam igejdanen, d yimazzayen, nefka-d tabadut n uglam d leṣnaf-is, nemmeslay-d ɣef uzenziɣ amesgan n Greimas, akked uzenziɣ n teṣleḍt tasnazmulant n uwadem ilmend n Philippe HAMON, Nessaweḍ deg teṣleḍt-a ad negzu belli, amaru yesnerna tasiwelt n wungal-is anda yeḥseb awadem d tigejdit deg lebni n teḥkayt-is, deg waya nezmer ad d-nini d akken nessaweḍ ad d-nerr ɣef yisteqsiyen n tmukrist, d akken iwudam bḍan d leṣnaf llan igejdanen, llan imazzayen. Deg waya, ad naf d akken turda tis kraḍ id-nefka deg umezwaru ameskar yessemres kra n yismawen yexḍan timetti-nneɣ acu kan sya ɣer sdat nezmer ad ten-naf deg wul n tmettinneɣ tṣeḥḥa, imi d tidet ismawen-agi n tmura tiberraniyin kecmen-d s waṭas ɣer tmurt n leqbayel amedya: Mayva, Arial…atg, d ddeqs n yismawen nniḍen i yellan.
  • Item
    Etude comparative du lexique des plantes médicinales dans deux régions de Tizi-Ouzou M'kira et Abizar. Analyse morpho sémantique
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) HAMTACHE Kenza; HAMTOUCHE Lydia
    Di taggara ad nini dakken imɣan n usejji sɛan azal amqran ladɣa di temnaḍt n leqbayel. Ihi deg unadi aki neɛreḍ ad d nejmeɛ amawal n yimɣan n usejji deg snat temnaḍin n leqbayel (m’kira, abizar), d wacu iwumi i tesxdamen, mi id nejmeɛ ammud aki nexdem –asen tasleḍt. Leqdic -aki yebḍa ɣef sin n yiḥricen : ixef amzwaru d tasleḍt tasnamkit, d ayen yaɛnan assaɣ n umyellel (amttawi, amettwawi) Assaɣ n ugdazal d tenmgla (takenwa, tanmgla), d tugniwin n uɣanib neɣ abeddel deg unamek n yisemawen. Ixef wis ssin : d tasleḍt talɣawit, neɛreḍ ad nmud talɣa n wawal –aki : awalen iḥerfiyen (azar, asalaɣ, tiwsatin n yisem.).Asuddem, asuddes, d wawalen ireṭṭalen, nufad d akken isemawen aki n imɣan kkan-d ama seg talɣa-nsen, tiɣmi neɣ Di taggara n ukatay aki, nessaram ad yili unadi ama ktar ɣef wayen yaɛnan amawal-aki n yimɣan n tujjya acku d asentel yesɛan azal, ur yettfak ara … Nessaram anadi nniḍen ad nehder ɣef wamek inezmer ak ansaxdem imɣan-aki,daɣen ilaq ad nini d akken nekni nemuded iwacu iwumi lhan yimɣan aki neɣ lfayda –nsen,maca d aɣen llan aṭas n yimɣan aki ,neɣ lfayda –nsen.maca daɣen llan aṭas n yimɣan yettḍurun ,ilaq ad nesaxdam imɣan aki s lḥdran…..
  • Item
    Tasleḍt n yiwudam deg ungal « Tfuk ur tfuk ara» n Ḥusin Luni
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) BELKESSA Ahmed; LOUNI Fatah
    Deg tezrawt-nneɣ neɛreḍ ad d-nexdem tasleḍt i wungal n Ḥusin Luni “Tfuk ur tfuk ara” i yesɛan 72 n yisebtaren, deg-s neɛreḍ ad nefk tiririt ɣef yisteqsiyen id nefkka deg tezrawt-nneɣ, imi leqdic-nneɣ yewwi-d ɣef yiwet n tewsit tamaynut n tsekla deg tira n wungal, iwakken ad yeṣṣiweḍ unelmad ad yexdem tazrawt lqayen i wungal, ilaq-as ad yesɛu allalen n usefruri n unagraw n uwadem yettwaknan i umeskar ɣef yiḥricen d yiferdisen. Tarrayt i ɣef nebna leqdic-nneɣ d tarrayt taseklant, nesseqdec tarrayt n philipp hamon ɣef tesleḍt n yiwudam, deg-s ad nessexdem meṛṛa timiḍranin d wamek iselleḍ uwadem i wakken ad negzu ugar, awadem i yessemres Ḥusin Luni deg ungal-is. Deg tezrawt-nneɣ amahil nebḍat ɣef sin n yixfawen, yal ixef newwi-d awal fell-as, deg yixef amezwaru iwumi nsemma “awal ɣef ungal aqbayli” nefka-d agzul n wungal “tfuk ur tfuk ara “, syin akkin neɛreḍ ad d-nefk kra isallen ɣef umaru Ḥusin Luni , ama dayen yerzan tameddurt-is d leqdic-is akk deg unnar n tsekla d wayen yura n wungalen. daɣen nesbadu-d ungal s umata, nefkka-d tibadutin n wungal ɛla ḥsab n yinagmayen d yidlisen, syin akkin nxedmed tulmisin n tewsit-agi s umata, ayagi yeṣṣaweḍ-aɣ ad nemeslay ɣef ungal unti d wungal aqbayli d tlalit d talliyin i ɣef id iɛedda. ɣef anect-agi id nefren ungal n Ḥusin Luni” Tfuk ur tfuk ara”. Deg yixef-agi wis sin n tesleḍt n yiwudam deg ungal n Ḥusin Luni “Tfuk ur tfuk ara”d ixef anda id nesbadu deg tazwara awadem syin akkin nefka-d leṣnaf n uglam i yessexdem umaru deg ungal-is, ama d aglam n tfekka, ama d aglam n ṭbiɛa, diɣen neɛreḍ ad d-nekkes tiwuriwin n yiwudam d lewsayef-nsen ilmend n yimedyaten, d wamek iten-issexdem umaru deg ungal-is. nerna-d tukksa n leṣnaf n umsawal, nufa-d dakken deg wayen yeɛnan amsawal d aniri iban-d s telqay s usexdem n yimedyaten udmawanen “Netta, Nettat...”. S umata nezmer ad nini s ugemmuḍ uɣur neṣṣaweḍ deg tezrawt-nneɣ ɣef tesleḍt n yiwudam deg ungal “tfuk ur tfuk ara”, awadem d aferdis agejdan yesɛan azal d ameqran deg useddu n yineḍruyen n teḥkkayt ɛla ḥsab n twuri-nsen daxel n teqṣiḍt. deg ungal-agi ḥusin luni yefkka-asen azal d ameqran i yiwudam deg ungal-is, meṛṛa iwudam issexdem sɛan assaɣ ɣer tmetti taqbaylit. Xas ulamma yennulfa-d wungal amaynut,war iwudam lameɛna awadem yesɛa azal daxel n teḥkkayt.
  • Item
    Étude Morphologique et Sémantique des noms de plantes Médicinales dans la région de Draa El Mizan Wilaya de Tizi-Ouzou
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) BELHOUT Lynda
    Di tazwara n ukatay nebda anadi ɣef yemɣan n usejji di temnaḍṭ n Draɛ El Mizan, anda id wwi-ɣ azal n 106 n yismawen n yemɣan i sexdamen di temnaḍtagi. Amahil-agi yebḍa ɣef sin yeḥricen: Aḥric amenzu: Deg uḥric-agi neṭṭef 106n yismawen n wadeg nexdem-asen tazrawt talɣawit id-nejmeɛ di temnadṭ n Draɛ El Mizan, anda d nufa-d belli isem yezmer adisɛu aṭas n talɣiwin maci yiwet kan, isem yezmer ad yili daḥerfi izmer ad yili d uddis, nufa-d daɣen kra n yismawen imerḍilen ama si taɛrabt ama si tefransist, imiren neṭṭef isem-awen-agi neksas-d asalaɣ akked uẓar , yal isem nenna-d tawsit-ines , amḍan akked waddad-is.. Aḥric win sin: Nexdem tazrawt tasnamkit nefka-d anamek i yismawen-nni i dnejmaɛ syen akin, nufa-d belli llan yismawen icudden ɣer tizeḍt, wiyeḍ cuden ɣer tesmem, ar terzeg…atg. Ɣer taggara n wahil-agi ad nini nessaram ad yili nefka-d tiririt iwatan ɣef isteqsiyen id-nefka di tazwara, am wakken daɣen neṣṣaweḍ ad naf imɣan n usejji sɛan assaɣ ɣer ugama anda imɣaren n temnaḍt n Draa El Mizan mazal-it-n sexdamen-ten di tuddert-nsen. Imi d aggaruj aqdim i ɣef tteḥbibiren ar tura. Daɣen yal yiwen yelha ad yissin imɣan ijdiden si temnaḍt ɣer tayeḍ, awin yufan yal amdan ad yaεred ad inadi ɣef imɣan-agi.
  • Item
    Étude des formes de communication entre les migrants kabyles et leurs familles restées au pays
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) BEKHTI Kenza
    Anadi-ya yewwi-d ɣef talɣiwin yemgaraden n teywalt gar yiminigen iqbayliyen d twaculin-nsen yeqqimen di tmurt n Lzayer. S uslummes ɣef tallit n tnazant n wass-a. Tazrawtagi iswi-s d afham n wamek i d-glant texxamin-agi s tezrirt n wassaɣen n twacult, Ladɣa tid yellan gar yirgazen, i yezgan ttinigen, akked tlawin i d-yeqqimen di tudrin-nsent di tmurt n leqbayel. Tasleḍt tettili-d s wudem anmetti, adelsan d tnefsit n teywalt-agi, I d-yettawin tafat i yiṭabuten d yicqirrwen icudden ɣer unerni n ttawilat itiknulujiyen. Amnaḍ n yinig aqbayli, d inig i t-id-yewwin ɣer fransa, I d-yeddan ɣef tikkelt s ssebbat tidamsanin d tsertiyin. Wid ixesren, fernen-d d annar n tɣuri, Ttgensisen-d imedyaten n temɣiwanin tiqbayliyin s umezruy ɣezzifen n yinig. Tazrawt-agi tettekka ɣef tnagiwin i djemɛen deg yidiwenniyen akked yiminigen d twaculin-nsen, Imi aṭas n wuguren i d-yettmagar deg unekcum ɣer teftarin yuran neɣ ikalasen i yesɛan azal meqqren. Anadi ad d-yeglu s unerni n ttawilat n teywalt i ssexdamen yiminigen i wakken ad qqimen deg unermes akked twaculin-nsen. Seg yiznan i d-yettwabedren seg yimi ɣer umeẓẓuɣ, ɛeddi-d ɣef tebratin, tikasiḍin n umeslaw, Atiligṛam, d melmi kan i d-yewweḍ tilifun d yiẓeḍwa inmettiyen. Tamhezt-agi teskan-d belli ma yella tiknulujiyin timaynutin sehlent anermis, Ur tent-terri ara tmara ad frunt akk uguren n teywalt. Ladɣa iṭabuten i d-yezzin i teywalt n tlawin, Xas akken sselhan ttawilat itiknikanen. Di tmetti taqbaylit n tmurt, zgan ttujerden deg yimbaɛaden-agi. Ladɣa tikwal ttemyarunt s tira akked yirgazen-nsent yettinigen, Ha imi tilawin s timmad-nsent ur sɛint ara ttawil akken ad d-rrent s wawal yelhan, Meḥsub tineggura-ya ugint ad awḍent ɣer tebratin, Yezga ɣef sebba n lexṣaṣ n leqraya. Tban-d daɣen tezrawt belli anerni n ttawilat n teywalt ur yerriz ara akk iṭabuten inmettiyen. Xas akken ifecka atraren am tiliɣri n ufus akked internet sehlen i ubeddel, Ur ttaǧǧan ara adiwenni usrid, yeldi gar yiɛeggalen n twacult. Ladɣa i tlawin. Xas akken tiregwa n teywalt gar yiminigen d twaculin-nsen mnernant s wazal-nsent, Mazal ur ssawḍen ara ad ṭṭfen amkan n tbaɣurt d tnekkit n temyigawt i d-iqublen udem ɣer wudem. Iṭabuten inmettiyen, ladɣa wid icudden ɣer teywalt n tlawin, Qqimen-d wuguren imeqqranen i uslelli n tidet n wawal di tmetti taqbaylit. Tamlilt n tetiknulujiyin timaynutin deg usatal-a d tin yettmalahen : Ssishilen inbeddalen, meɛna ur ssawḍen ara ad d-awin tiflukin tidelsanin yeɣzan s telqey.
  • Item
    Tamedyazt n tmeṭṭutn At Wagenun, Tasleḍt tamesɣanibt
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) KHERMIMOUNE Adel
    Ɣer taggara n umahil-agi nnaɣ nessaweḍ nejmeɛ-d ammud n yisefra n tmedyazt n temeṭṭut taqbyalit n At Wagenun ( azuzen, aṣerqes, acewwiq, amɛezber, tibuɣarin, urar, lemdaḥ adyani, adekker ). D ayen ilaq ad yissin umeɣri d tulas n tallit-agi iwakken ad seḥbibren-t fell-as, acku d ayen yebdan yettruḥu deg yidles-nnaɣ . Deg yixef amezwaru nessaweḍ nemmeslay-d ɣef tmedyazt n temeṭṭut s umata, d tin yesɛan aṭas n yisental, Nbder-d daɣen kra n yisental i d-yufraren deg tmedyazt-agi , yal asentel nebder-d tiwsatin-ines d tegnatin n temenna-ines akked imedyaten. Deg yixef wis sin nessaweḍ deg-s nefka-d tibadutin i tugniwin n uɣanib akked tasleḍt tamsɣanibt i yellan deg wammud n yisefraI d-nejmaɛ deg wannar . Gar tugniwin n uɣanib nufa-d tumnayt, takanit, tassmiddant d tid i seqdacen-t temɣarin deg yisefra-nsent . Ɣer waya nezmer ad d-nini belli tamedyazt n teymmatt d tin i d-yufraren s telqayet deg tugett n yisefra, acku tameṭṭut taqbylit tessemras-it aṭas deg tudert-ines ɣef waya deg wannar nejmeɛd tugett n yisefra ɣef ṣṣenf-agi. Ad naf akken issefra n tudrin leqbyel mucaɛen si temnaḍt ɣer tayeḍ, acku di tallit-agi nnaɣ zwaǧ si temnaḍt ɣer tayeḍ maci am zman aqdim si taddart ɣer tayeḍ .D aya i-yeǧǧan isefra mucaɛen akked tawilat n internet . Ɣer taggara nessaweḍ nesbgen-d, d akken turdiwin i d-nefka deg uḥric amezwaru d uḥric wis sin n umahil n unadi-nnaɣ . Ɣef waya nezmer ad d-nini belli tamedyazt n teymmatt d tin i d-yufraren s telqayt deg yisefra acku tameṭṭut taqbylit tessemras-it aṭas deg tudert-ines ɣef waya deg wannar nejmeɛ-d tuget n yisefra ɣef ṣṣenf-agi. Di leqdic agi nnaɣ ɣef usentel-agi ad nini annar n temdyazt d win wesiɛen aṭas, d agerruj ameqqran swyes ara nefhm timetti taqdimt . Ssaramaɣayen i xedmeɣ ad yili d asalu yettwanejren i tezrawin i d-iteddun tid yecban .
  • Item
    Tasleḍt tasentalant i wammud n ccnawi d tmezgunin n ṛṛadyu n Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyeɛqub
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) BOUYAHIA Sarah; CHABI Djamila
    Deg tezwert tamatut nemmeslay-d s umata ɣef tsekla taqbaylit amek i tella d wamek i tennerna. Syin nerra lwelha-nneɣ ɣer snat n tewsatin n tsekla i yeṭṭfen amḍiq s wazal-is di tizi n wass-a, tigi d ccna akked umezgun. Sakin nekcem ɣer unnar n tẓuri anda i d-nemlal sin n yinaẓuren iqbayliyen iqburen wid i d–yezwaren d imenza, acku ayen i xedmen nutni ama deg ccna neɣ deg umezgun n ṛṛadyu yella seg yiseggasen n 40 d asawen, imi tura ɣas akken mmuten yerna ɣlin di tattut daɣen uɣalen ur ten-id-ttadren ara lameɛna agerruj i d-ǧǧan di tsekla taqbaylit mazal-it yedder ar ass-a. Ihi wigi d Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub. Sakin ma yella nezzi-d ɣer beṭṭu n tezrawt-nteɣ ad tt-naff tebḍa ɣef kraḍ n yixfawen, ixef amezwaru d win i d-yewwin awal ɣef tudert n Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub d umecwar-nsen deg unnar n tẓuri, imi deg-s nessekfel-d ayen i xeddmen deg tallit ideg ddren, daɣen nemmeslay-d cwiṭ ɣef wayen yerzan tuder-nsen amek i llan d wamek armi i wwḍen akken uɣalen d inaẓuren. Deg yixef Wis sin, nebda-d ameslay ɣef tmedyazt s umata, syin nekcem deg tesleḍt tasentalant i wammud-nni n ccnawi i d-nejmeɛ ama d win n Aɛmer Uḥadda neɣ win n Aɛmer Uyaɛqub. Imi ɣer taggara n yixef-agi nessaweḍ nesuffeɣ-d kra n yisental iɣef i d-mmeslayen deg ccna-nsen, d ayen aɣ-yeǧǧen ad d-nini d akken llan kra n yisental icerken Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub am usnetel n: laman, tagmatt, maca yal yiwen yessemres aɣanib it-iwatan. Ixef aneggaru, d win yerzan amezgun aqbayli s umata, sakin nefren-d deg-s amezgun n ṛṛadyu, imi inaẓuren Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub ticqufin i xeddmen d tid yerzan amezgun n ṛṛadyu. Seg wammud-nni n tmezgunin i xeddmen nefren-d Kan snat n tecqufin negga-asent tasleḍt tasentalant. Ɣer taggara n leqdic-a s umata ad nili nessaweḍ ad d-nefk tiririt ɣef tmukrist i d-yewwin ɣef tmeddurt n Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub d leqdic i xedmen deg umecwar-nsen anaẓuran i d-yebdan seg yiseggasen n 40 ama deg wayen yerzan ccna neɣ amezgun n ṛṛadyu. D ayen i aɣ-yessawḍen ad nexdem tasleḍt tasentalant i kra n tezlatin-nsen, imi yal anaẓur nefren-as-d 10 n isefra-ines, nerna-d daɣen snat n tmezgunin n ṛṛadyu. Menbeɛd mi i d-nessufeɣ isental iɣef i d-wwin akk s umata nessaweḍ ad d-nerr ɣef usteqsi i d-nefka di tazwara. Imi nufa-d d akken isental-nni iɣef i d-wwin deg yiseggasen 30-40 di tallit anida i ddren mazal-iten ar ass-a Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub d sin n yinaẓuren iqburen n teqbayli, d wid yessawḍen ad cnun ɣef waṭas n yisental yemgaraden, wa ad d-fken tidmi-nsen fell-asen, ama deg yisental yeqqnen ɣer tmagit, timetti, amezruy, ddin d waṭas nniḍen. Ihi nekunti nekkes aɣebbar ɣef wayen xedmen akken ad ten-issinen tsutiwin i d-iteddun. Gar yiḍeli d wass-a s timawit d tira tamaziɣt telḥa-d amecwar iwakken ad tebnu azekka. Macca ɣas ulama seg yiseggasen n 40 i d-neqqar d akken tufrar-d tsekla tamaziɣt ama deg wayen yerzan amezgun, tullist, ungal…maca ilaq ad ttuɣal tejmilt d tameqqrant i sin-agi n yinaẓuren Aɛmer Uḥadda d Aɛmer Uyaɛqub axaṭer wigi nezmer ad d-nini llan seg yiseggasen n 40. D acu Kan timetti tettu-ten, arnu ɣer-s tajmilt s wazal-is i Ccix Nurdin d Ben Ḥanafi imi limer maci d nutni ṛṛadyu tis snat ass-a ur tettili ara ama deg wayen yeɛnan: amezgun, ccna, iḍrisen, tidwilin d wayen nniḍen. Ihi nessaram sya ɣer sdat ad yili leqdic nniḍen d ikatayen nniḍen ɣef tesleḍt n wammud-agi n tecqufin-agi n umezgun s telqay d wayen yerzan ccna daɣen, imi werǧin nufa yella win ixedmen fell-asen uqbel deg ugezdu.
  • Item
    Étude comparative de la productivité et la formation des noms d’instrument dans trois dialectes berbères (Kabyle, Maroc centrale, et Touareg)
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) DERBOUZ Sadia; MECHERI Djedjiga
    Tamaziɣt ur telli d yiwet n tutlayt yeddukklen, maca d ammud n tentaliwin n Tefriqt n Ugafa : taqbaylit, tatergit, tamẓabit, tacelḥit, tarifit, tamaziɣt n waṭlas Alemmas...atg.. Aṭas-aya, tamaziɣt tella tedder s timawit. D acu kan, deg tmerwin n yiseggasen-agi ineggura, llan-d wussisen imeqqranen i lmend n wesnerni n tira d usebɣes n tutlayt-a. tamaziɣt mazal ttmeslayen-tt imelyunen n yimdanen deg Lmerruk, Lzzayer, Libya, Tunes, Nijer, Mali d Muriṭanya. Akken ad yaleɣ wawal deg tmaziɣt ilaq ad nessemlil sin n yisegran: aẓar d usalaɣ. Leqdic-nneɣ yella-d ɣef unagraw n usuddem (système dérivationnel) n yisegran-agi deg yisem n tigawt deg kraḍ n tantaliyin n tmaziɣt (taqbaylit, tatergit n ahaggar akked tmaziɣt n waṭlas alemmas), newwi-d azal n 301 n yiẓuran i icerken ger tantaliyin-agi. Ammud i d-newwi nekkes-it-id deg kra n yimawalen n tmaziɣt am : le dictionnaire Kabyle- Français (parlers des At-Manguellat, 1982) par J.M. Dallet,le dictionnaire (lexique Français-Touareg, 1907) par Cortade, le dictionnaire Tamazight- Français (parlers du Maroc Central, 1991) par Miloud Tayfi, le dictionnaire Touareg-Français (dialecte d‟Ahaggar, 1951) par le père Charles de Foucauld. Akatay-nneɣ nebḍa-t ɣef sin yixfawen : Ixef amezwaru n unadi-nneɣ yeskan-d tazrawt taẓrayant i yebḍan ɣef kraḍ n yiḥricen yemgaraden. Deg uḥric amezwaru, nmuqel ɣer untali (dialectalisation) n tutlayt tamaziɣt, nessezrew-d anda i tella yal tantala. Syin akkin aḥric wis sin ɣef uttwiɣi n yiẓuran deg tmaziɣt, yella-d daɣen ɣef lebni n wawal n tmaziɣt, yessefhem-d iferdisen-is (aẓar, asalaɣ, ..) akken ad nefhem amek ttwaxelqen d wamek ttnernin wawalen n tmaziɣt. Ma d aḥric wis krad, d asmekti ɣef kra n wawalen igejdanen : amyag ; isem, aẓar, asalaɣ…yewwi-d daɣen ɣef usnulfu n wawalen imaynuten deg tmaziɣt, ladɣa ismawen n tigawt. Ixef wis sin iswi-ines d tasleḍt n yismawen n tigawt i d-yekkan seg yiwen uẓar deg kraḍ n tentaliwin n tmaziɣt yemgaraden (taqbaylit, tatergit n Ahaggar d tmaziɣt n waṭlas alemmas). S userwes n yisulaɣ yettwasqedcen deg yal yiwet seg tentaliyin-a. Deg yixef wis sin d tasleḍt n wammud : deg tazwara ad nwali amgired n yisem n wallal di tantaliyin ( teqbaylit , tatargit, tamaziɣt n watlas alemmas). Deg wayen yerzan Anamek kan meḥsub asalaɣ ur yesɛi ara azal amdya: abelyun, afḍisa, aqabac ... ,Sakin neksed isemawen wallal wid yesɛn aslaɣ yesɛ azal d unamek amdya : asagem , azduz,amger... Nessaweḍ ad d-ngemmi azal n 301 n yismawen n wallal , nebḍaten ɣef kraḍ n tantaliyin ,deg taqbayli nufad (146) n yismawen ,(91) d tatargit ,(64) d tamaziɣt n watlas alemmas. Ihi ɣer taggara, ad d-nini gar tentaliyin-a, teffeɣ-d tentala taqbaylit i uɣur nufa tuget n isemawen n wallal . Ma nerra tamawt-nneɣ,ad naf xas akken wessiɛet aṭas tamazɣ ɣas akken tamaziɣet tebḍa ɣef waṭas n tantaliyin ,tutlayet ad teqqim d yiwet, yal tantala tesɛa aẓar ɣer tantala nniḍen.
  • Item
    Étude ethnographique de la fête de l’olivier au village At Zaim (Mâatkas)
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) SAADI Ouardia; YAKOUBI Sonia
    Asentel iɣef yebna leqdic n taggara n turagt “tazrawt taetnografit ɣef tfaska n tteǧra n uzemmur ” id-yezan deg taddart n’at z3im di tɣiwant n M3atqa n Tizi Wezzu, d tamɣera id yettilin yal asseggas deg tefsut. Iswi agejdan n tezrawt-a d askasi n uxeddim n tedyant-a, s uskasi ama n tuddsa-s, ama n tmuɣli-s, deg wakud aydeg nebder-d azal ay tesɛa tzemmurt deg yedles adigan, tiɣriwin d wansayen i d-yezzin i usfugel-a, tamlilt igejdanen ay turar tiddukla tadelsant Tigejdit d yimezdaɣen n taddart n At Zaim deg ussebɣes n useklu-a aqeddac. Leqdic aki nneɣ yebna ɣef ukkuz n yehricen ; Deg ixef amezwaru nebder-d akatar n tmeẓri n tezrawt-nneɣ. Nesken-d s tmuɣli s tɣawla asentel-nneɣ n unadi, ugur i nebɣa ad d-nebder d yiswan n tezrawt-nneɣ taetnografit. Ad d-nesmekti daɣen tignatin d ttawilat n unadi i nessexdem deg unadi-nneɣ, Ma d Ixef wis sin, nessemres isalan igerrzen ɣef tɣiwant n Maâtkas d taddart n At Zaim, nessezrew isalan n umezruy, n tgemmi, n tmetti d yedles. Deg yixef wis kraḍ, nwala amezruy n tddukkla, aɣawas n uxeddim-isd ilugan-is, daɣen tizemmar n tiddukla wuguren ay d-tettmagar. Ɣer taggara, nehder-d ɣef tmeɣra n tzemmurt ilmend n teẓrigt-is tis mraw. nwala-d amek i d-yeffeɣ usfugel-a s usmekti n yiswi-ines agejdan d tmiḍranin n uheggi-ines, tuddsa n tedyant-a s lqedd
  • Item
    Tasleḍt n tsiwelt deg wungal « Leɣruṛ n ṭṭmeɛ » n Sadek Amirat
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) LEBDIRI Hanane; RAAB Ounissa
    Ɣer taggara n tezrawt-nneɣ i d-yellan ɣef tesleḍt n tsiwelt deg ungal «Leɣruṛ n ṭṭmeɛ» n Sadek Amirat, nessaweḍ nerra-d ɣef yisteqsiyen i d-nefka deg tezwart tamatut, nesbegen-d amek i d-tusa tsiwelt deg ungal-a, syin akkin nefka-d akk iferdisen n tsiwelt i yessemres ungal akken ad isiwel taḥkayt-is. Ma yella ɣef wayen yeɛnan turdiwin i d-nefka di tezwart tamatut; nufa-d belli nweked-d fell-asent, imi tasiwelt deg ungal-agi « Leɣruṛ n ṭṭmeɛ » tebna ɣef yiwen n umsawal i d-yellan d amsawal aniri, imi taḥkayt-agi tettmeslay-d ɣef temsalt n ṭṭmeɛ gar yimdanen dayen i nettidir di tmetti-nneɣ. Nebḍa anadi-agi ɣef tlata n yixfawen. Di tazwara nemeslay-d ɣef tiẓri n ungal aqbayli d umezruy-is, deg yixef wis sin newwi-d awal ɣef tsiwelt d wakud-is, ma yella deg yixef wis tlata ɣef tesleḍt tasiwlant d asnas ɣef wayen yeɛnan akk tasiwelt deg ungal « Leɣruṛ n ṭṭmeɛ ». Nefka-d amek i d-yella lebni asiwlan deg teḥkayt, tusa-d s umsawal aniri, imi d netta i yeṭṭuqten deg teḥkayt-a, imi amsawal yules-d taḥkayt n Meryem d wayen i tesɛedda mačči d taḥkayt-is i d-yules. Ma yella nuɣal ɣer wayen yeɛnan akud n tsiwelt deg ungal-agi « Leɣruṛ n ṭṭmeɛ », nufa-d amsawal mi ara d-yettales ineḍruyen n teḥkayt, yettuɣal ɣer deffir, tettili-d tiremt n tsiwelt mbaɛd taḥkayt (ultérieure) acku tuget n yineḍruyen ɛeddan, iɛawed isawel-iten-id. Syin akkin tasiwelt yella wanda i tedda d taḥkayt (simultanée), axatar iḥekku-d deg lawan ideg d-yella, tikwal texleḍ tiremt (intercalée), acku isawel-d aneḍru iɛeddan d win i d-iteddun maca tiremt-agi ur teṭṭuqet ara deg ungal-agi. Mi ara nɛeddi ɣer wayen yeɛnan arured n yineḍruyen, amsawal tiswiɛin mi ara d-yeḥku isgunfuy s usemres n uglam d iwenniten, maca yella wanda i yesenqas kra n yinepdruyen, d agzul i as-ixeddem, am akken daɣen i ten-itteffar, meḥsub yella-d utettu, syin nufa-d yettales-d s telqayt s usayes. D adiwenni i d-yellan gar yiwudam. Mi ara nger tamawt ɣef umḍan n tulsa n yineḍruyen deg tesnagra, nufa-d amsawal yesemres askar asuf d weskar allus. Ɣer taggara, nefka-d amek i d-yella umseḍfer n yineḍruyen n teḥkayt « Leɣruṛ n ṭṭmeɛ » imindeg-s amsawal yettuɣal ɣer deffir, akken ad yeḥku ɣef yizri s ccfawat, neḥ ad t-id-naf yettales-d ɣef wayen i d-iḍerrun. Ilmend n waya, d wigi akk i d-igemmaḍ uɣur nessaweḍ deg tezrawt-nneɣ nessaram ad tili d tin ara seg ad sfaydin wid ara yxedmen ɣef usentel n tsiwelt deg ungal aqbayli.
  • Item
    Tazrawt tayenirawit ɣef temɛemmart n Sidi Seḥnun taddart n Leǧmɛa n Sariǧ (At Frawsen)
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2020) SMAILI Thiziri; REZAOUI Lilya
    Leqdic-agi I nexdem d taẓrawt tayennirawit ɣef temɛemmart n Sidi Seḥnun id-yezgan deg taddart Lǧemɛa n Sariǧ lɛarc n at Fṛawsen, taɣiwant n Maqlaɛ temɛemmart n Sidi seḥnun yejjat-id lewli, deg asmi id-wed ar tadart n Lǧemɛa Sariǧ, deg lqarn wis 8 hijjeri, ssin akin kemlen-as werraw-is d wat taddert; dayen it-yeǧǧan mazal-it ar turra teɛmer, ama s ẓẓiyar, ama d aslmend. Deg leqdic-agi neseftit ɣef ukuz n yeḥricen: Ixef amenzu newwi-d awal ɣef tarrayt ineḍfer iwakken anesali talɣa n unadi-nteɣ d tarrayin iwatani wegmar isallen icudden ɣer teẓrawt-agi-nteɣ Deg ixef wis sin nemeslay-d ɣef umezruy n temɛemmart n Sidi Seḥnund lecyax-is, lewli d wussan n ẓẓiyara d wesfukel n kra n leɛwayed d wanseyen icudden ar wussan n taɛacurt, lmulud d 27di remḍan. Deg yixef wis krad newwi-d awal ɣef temɛemmart n Sidi Seḥnun deg wayen icudden ɣer talɣa, tawwuri, tuddsa d wayella n tamɛemmart Deg uḥric aneggaru, wis ukuz, newwi-d awal ɣef uselmed deg temɛemmart n Sidi Seḥnun. ɣer taggara ad-nini timɛemmart n Sidi Seḥnund yiwen wemkan yesɛan azal dameqran ama deg wayen icudden ar welmad imi d amkan anda lemden, udawi, usemsawi n wugguren n temetti
  • Item
    L’analyse morphologique et comparative des expressions de politesse en kabyle (Cas de la région de Mekla et Illoula Oumalou)
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024-09) CHALLAL Hayet; DJELAOUI Leatitia
    Asentel n ukatay-agi, d win yerzan taɣult n tesnilest, yuwi-d awal sumata ɣef tenfaliyin timagniwin i d-negmer deg snat n temnaḍin n tmurt n Leqbayel, taɣiwant n Yillulen n Umalu d tɣiwant n Meqleε. Amahil-nneɣ, yebḍa ɣef kraḍ n yiḥricen igejdanen: Ixef amezwaru, d aḥric n tesnarayt, d awalen igejdanen i icudden ɣer tenfaliyin timagniwin. Ixef wis sin, yettmeslay-d ɣef tesleḍt n tenfaliyin i d-nejmeɛ. Ɣer taggara, d ixef wis kraḍ, yerra-d tazrawt n userwes n snat n temnaḍin Meqleε d Yillulen n Umalu ɣef uswir n talɣa d umnawal, s tezrawt n talɣiwin n wawalen d tmeẓra n usudes, asuddem d ureṭṭal. D ammud ideg d-nejmeɛ azal n 94 n tenfaliyin. Nesbedd leqdic-agi ilmend n sant (2) n tlufa: Taluft tamezwarut, iwakken ad neg tasledt i tseddast n tenfaliyin timagniwin d ayen yeɛnan talɣa-nsent, ad d-nefk tawuri-nsent, d wassaɣ itt-icudden ɣer tayunin niḍen deg tenfalit. Γer taggara n uswir-agi, nessaweḍ nebḍa tinfaliyin-agi d leṣnaf: Tinfaliyin timagniwin tumyigin akked tenfaliyin timagniwin tirumyigin. Tinfalyin tumyigin, bnant deg tseddast ɣef yiferdisen igejdanen: aseɣru umyig+usemmad. Asemmad, yezmer ad yili d asemmad imsegzi, d asemmad usrid, d asemmad arusrid, d asemmad s tenzeɣt, yezmer ad yili diɣen d anammal n usentel neɣ d asemmad agensay. Tinfaliyin tirumyigin, ttasent-d di tuget s talɣa-agi : Asemmad imsegzi+asilaw+aseɣru, ttalɣent s useɣru arumyig, d ukenseɣru. Aḥric-agi n tesnamka, yesɛa azal d ameqqran deg tesledt, ad t-naf yennul akk iḥricen n tmeddurt, tinfaliyin-agi skanent-d tignatin n yal ass ideg i ttidiren Leqbayel, seqdacen tinfaliyin-agi iwakken ad ssiwḍen yi-s izen i win iwumi ttmeslayen s wudem arusrid, tikwal yettili-d s wawal awezzlan yeččuren d lemɛani. Imi nga asismel i tenfaliyin-agi, nufa-d d akken tinfaliyin-agi cuddent s waṭas ɣer yiḥricen n tudert, amur ameqqran n tenfaliyin qqnent ɣer wawal aẓidan, iferdisen ttilin d ilelliyen, mi ara dduklen ttaken-d tanfalit n tmagni. Deg wayen yerzan anamek, nufa-d tuget n tenfaliyin-agi, sɛant ugar n sin n yinumak, neqqar-asent tinfaliyin tigetnamkanin, yetbeddil unamek-nsent si temnadt ɣer tayeḍ, seg umdan ɣer wayeḍ, Imi neḥṣa d akken leqdic ussnan d ayen ur n-keffu ara, akatay-agi-nneɣ, d asurif, nessaram d win ara yeldin tiwwura i yinadiyen-nniḍen
  • Item
    Etude anthroponymique de deux régions Tizi Gheniff et Mâatkas
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2024) Nekiche Hanane; Hassani Sadjia
    Notre travail de recherche s’inscrit dans le domaine de l’onomastique, plus précisément dans sa branche de l’anthroponymie, qui consiste à étudier les noms de familles, leur étymologie et leurs formations, nous avons récoltés 250 d’anthroponymes dans les deux régions Tizi Gheniff et Mâatkas , et pour l’analyser nous avons choisi deux approches : morphologique et sémantique. Dans le premier chapitre, nous avons abordé l’analyse morphologique ; nous avons classifié les anthroponymes selon la forme, qui nous a permis de déterminer que le nombre des anthroponymes simples est élevé par rapport à celui des anthroponymes composés. Ensuite nous avons classifié ces anthroponymes selon le genre et le nombre, nous remarquons que les anthroponymes masculins majoritaires avec un nombre de (238) sur 250 équivalents de 95%, par contre les anthroponymes féminin avec un nombre de (12) sur 250 équivalents de 5%. Et concernant le nombre, nous remarquons que les anthroponymes singulier sont élevé avec un nombre (249) sur 250 équivalents de 99,6%, par contre les anthroponymes pluriel avec un nombre de (1) sur 250 équivalents de 0,4%. Nous avons également classifié les anthroponymes simples et composés selon leurs catégories grammaticales. Et nous avons conclu concernant les anthroponymes simple que les majorités sont : les noms, avec un taux de 85%, suivi par les adjectifs avec un taux de 12%, et les verbes avec un taux de 3%. Concernant aussi la catégorie grammaticale des anthroponymes composés, que le nombre de (particule+ nom) est élevée avec un nombre de (33) sur 42 équivalents de 79%, suivi par (nom+ nom) avec un nombre de (5) équivalents de 12%, après (nom+ adjectif) avec un nombre de (2) équivalents de 5%, suivi aussi par (particule+ adjectif) et (particule+ verbe) avec le nombre de (2) pour chaque ’un équivalents de 2%. Enfin ce qui concerne l’analyse de l’origine linguistique de ces anthroponymes, nous constatons que la majorité de ces anthroponymes sont arabe, avec un nombre de (159), suivie par l’origine par l’origine berbère avec un nombre de (65), et un nombre de (22) anthroponymes hybrides, le nombre de (3) anthroponymes turque, et un nombre de (1) pour les anthroponymes français. Dans le deuxième chapitre, nous avons abordé l’analyse sémantique, qui concerne à l’interprétation des anthroponymes de notre corpus, et présenter la signification, la racine et l’origine de chaque anthroponymes en référant aux dictionnaires suivants : J M. DALLET/ M.TIDJET/ M A. HADDADOU. Et nous avons aussi procédé à un classement thématique ce qui nous permet de confirmer la première hypothèse concernant les facteurs qui ont contribué à façonner les anthroponymes, qui sont : la religion, la chance, la dignité et la description morale, métier, mode de vie, la description physique, les animaux, l’autorité, la nature, la couleur, les sentiments, origines et racines.
  • Item
    Tigemmi d wansayen deg wungal n zuhra lagha‹‹Tameddit n wass››
    (Université Mouloud Mammeri Tizi-Ouzou, 2023) Brahami Dihia; Dahmani Lynda
    Leqdic-nteɣ d win icudden ɣer unnar n tsekla, tazrewt-nteɣ seg tazwara ɣer taggara tebna ɣef tasleḍt n laɛwayed d yensayen n tmetti n leqbayel taqburt . Amahil-nteɣ ibedd ɣef tezwart tamatut i d-yewwin ɣef tsekla taqbaylit d tmukrist i dyewwin anadi-agi, nebda leqdic-nteɣ ɣef sin n yixfawen, yal ixef acu n unadi i d-yellan deg-s. Deg ixef amezwaru, newwi-d awel ɣef ungal nefka-d tabadut-is d umezruy-is deg tsekla taqbaylit d tulmisin iɣef ibed, d ungal i tura tmeṭṭut s tutlayt taqbaylit, syin akkin negzad tudert n tmarut, d wawel ɣef udlis-is d ugzul-is, syin akkin nmeslay-d ɣef isental igejdanen i ɣef id-yiwwi ungal “Tameddit n wass” n Zuhra Laɣa . Deg ixef wis sin, nxdem tasleḍt i wansayen d laɛwayed n tmetti taqbaylit taqburt nesbgen-d amek i tenxedmen d melmi i tsemrasen, syin akkin nxdem tasleḍt i wayen yaɛnan tfellaḥt d lxedma n wakal , d lecɣal n urgaz d tmeṭṭut di tudart n yal ass, sakin nxdem tasleḍt i tsekla timawit id-yelan s waṭas deg ungal n Zuhra Laɣa “Tameddit n wass” am : Isefra, Tamacahut, Inzan.. Ilmend n yixfawen i yellan deg umahil n tezrawt-a, ladɣa deg uḥric n tesleḍt nufa tamyarut, Zuhra Laɣa ur teffiɣ ara i wayen tesɛa tmetti d wamek i tcud ɣer wansayen, tmmeslay-d fell-asen s usirem n uselhu akken ur neggren ara dayen yettɛawanen idles aqbayli, ad idiren i lebda, ad ten-id-afent tsuta i d-t-ddun. Ɣef tagara ad nini nesseram nwid si dakhel n udlis-agi ɣef ayen yaɛnan laɛwayed d wansayen iwakken ad tili tezrawt-a deg uswir yelhan, maca nefka-d ɣas ulamma yiwet n tikti ɣef wansayen deg tmetti-nneɣ, nessaram lqeddic-a ad yernu kra i tsekla taqbaylit imi d tin wessiɛen, nesaram ad yefk afus n tallelt i yinelmaden ad yerren lwelha-nsen i wammud-agi acku ma yella ur nsaḥbiber ara fell-as ad truḥ gar ifasen-neɣ.Nesseram ad d-illint tezrawin nniḍen ɣef ungal-a. Nessaram ad yaɛjeb i yal win ara tt-yaɣren.